By Helena Jakubowska
Wstęp
Brajlowski Edytor Muzyczny (BME) jest bardzo pomocnym narzędziem, ułatwiającym uczenie się, ale również uczenie utworów wokalnych. Polecamy go wiec zarówno niewidomym wokalistom - solistom i uczestnikom zespołów wokalnych i chórów, jak również osobom kierującym takimi zespołami i nauczycielom prowadzącym zajęcia muzyczne w szkołach. BME ułatwi prace zarówno niewidomym, jak też widzącym kierownikom zespołów wokalnych, dyrygentom chórów i nauczycielom, którzy mają w grupie niewidomych uczestników. Osobom niewidomym zapewni znaczną samodzielność w tego rodzaju aktywności muzycznej. Ułatwi ponadto integracje niewidomych w grupach śpiewaczych i klasach.
Warunkiem jest posiadanie utworów wokalnych w formacie BMML i zapoznanie się z oprogramowaniem (BME, ewentualnie BMR). Niestety na razie nie jest możliwe importowanie utworów wokalnych z formatu XML do BMML wraz z tekstem, ale można importować same nuty, a potem uzupełnić tekst we własnym zakresie. Ponadto dobra znajomość BME pozwala w miarę szybko i bez wielkiego wysiłku napisać utwór wokalny w tym edytorze.
Ważnym atutem programu BME jest możliwość zapisania nie tylko nut, ale także słów przyporządkowanych muzyce. W kolejnych jednostkach lekcyjnych postaramy się zasugerować sposób wykorzystania BME przez wszystkie wymienione grupy użytkowników: niewidomych wokalistów, niewidomych nauczycieli (lub prowadzących grupy wokalne) oraz widzących nauczycieli czy dyrygentów, którzy maja w grupie niewidomych uczestników. Pokażemy przykłady pracy z muzyką wokalną różnego rodzaju: od utworów najprostszych, jednogłosowych do opracowań na czterogłosowy chór mieszany.
Lekcja 1
Śpiewanie utworów jednogłosowych
Tematem lekcji jest okolicznościowa pieśń "Plurimos annos", śpiewana przy różnych uroczystych okazjach, najczęściej dla uczczenia jubilatów lub rocznic.
Przykład 1 zawiera zapis
"Plurimos annos"w formacie BMML. Tekst w języku łacińskim pozwala na uzyskanie prawidłowego zapisu (w komputerze i na wydruku brajlowskim). Na razie bowiem problem zapisywania w BME tekstów zawierających znaki diakrytyczne różnych języków nie został do końca rozwiązany.
Nuty "Plurimos annos" zostały ułożone w dwóch wierszach, a nad każdym wierszem nut zapisane zostały odpowiednie słowa (zob. przykład 1). W ostatnim takcie przed pierwszym i drugim zakończeniem występuje łuk sylabiczny, tzn. na obu nutach połączonych tym łukiem, czyli C i B, należy zaśpiewać tę samą sylabę - w tym wypadku "Lu". Zapis słów również to odzwierciedla (zob. drugą linijkę tekstu po wejściu do trybu "Lyrics").
Proszę zwrócić uwagę, że w zapisie słów zostały zastosowane gwiazdki, sygnalizujące powtórzenie fragmentu tekstu objętego gwiazdkami:
*Plurimos annos, plurimos* - w pierwszej linii tekstu = Plurimos annos, plurimos, plurimos annos, plurimos
Oraz
*annos* - w drugiej linii = annos, annos.
Niewątpliwą zaletą programu BME jest możliwość stosowania takich powtórzeń. Jak wiadomo, zapis tekstu w systemie brajla zajmuje zwykle o wiele więcej miejsca niż zapis nut, a stosowanie tego rodzaju powtórzeń zmniejsza znacznie te dysproporcje.
W pliku BMML można sprawdzić, jaka sylaba przypada na daną nutę. W tym celu ustawiamy kursor na danej nucie i naciskamy klawisz F11. Usłyszymy wtedy odpowiednią sylabę. Można też się przekonać, czy sylaby zostały zapisane właściwie, tzn. czy rozdzielają je odpowiednio łączniki. W naszym utworze wystarczy ustawić kursor na ostatniej nucie (a cala nuta) i nacisnąć klawisz F11. Jeżeli wszystko się zgadza, usłyszymy ostatnią sylabę tekstu "MOS". Jeżeli nie usłyszymy tej sylaby, to znak, że przy zapisywaniu słów został popełniony jakiś błąd.
Przyjrzyjmy się teraz, jak z utworu wokalnego będą mogły skorzystać poszczególne grupy użytkowników programu BME.
1.1. Niewidomy wokalista
Niewidomy wokalista może otrzymać utwór w dwóch postaciach: wydruku na papierze i pliku w formacie BMML. Z wydruku brajlowskiego będzie korzystał w sposób tradycyjny: odczytując fragment tekstu i odpowiadający mu fragment nut (w wybranej przez siebie kolejności). Brajlowska wersja będzie przydatna na próbach grupy wokalnej i przy samodzielnym uczeniu się utworu. Jeżeli w grupie znajdują się zarówno osoby niewidome, jak i widzące, posiadanie wersji brajlowskiej znakomicie wyrówna szanse wobec widzących uczestników grupy. Jeżeli grupa składa się wyłącznie z osób niewidomych, posługiwanie się wersją brajlowską bardzo usprawni prace. Zapis utworów wokalnych nie jest bardzo skomplikowany i nawet te osoby, które początkowo niezbyt dobrze znają brajlowską notację muzyczną, bardzo szybko ją przyswajają w ten praktyczny sposób.
Format BMML natomiast przyda się wokaliście przede wszystkim do samodzielnej pracy w domu. Jeśli ktoś nie posiada edytora BME, można plik importować do Czytnika Nut Brajlowskich (Braille Music Reader - BMR), który jest dostępny bezpłatnie na stronie Mus4vip.org w zakładce "Tools".
Po otwarciu pliku utwór można odsłuchać (wciskając Ctrl+B i spacje) i spróbować go zaśpiewać wraz z "komputerem", czytając tekst, o ile to konieczne, z wydruku brajlowskiego (w czasie odsłuchiwania muzyki nie można odczytywać na linijce brajlowskiej ani nut, ani słów). Dłuższych i trudniejszych utworów trzeba będzie uczyć się fragmentami, odsłuchując po kilka taktów.
1.2. Niewidomy nauczyciel/dyrygent
Niewidomy nauczyciel posiadający wersję danego utworu w formacie BMML zyskuje samodzielność w pracy z grupą.
Jeżeli zajęcia odbywają się w pomieszczeniu, gdzie nie ma instrumentu (pianina czy keyboardu), komputer, a nawet laptop może z powodzeniem zastąpić instrument, odtwarzając melodie z pliku BMML.
Prowadzący zajęcia może na początek zademonstrować grupie utwór w postaci instrumentalnej na komputerze. Następnie może odtwarzać melodię fragmentami, np. po dwa takty, a wokaliści mogą melodię powtarzać z towarzyszeniem komputerowej wersji dźwiękowej, a potem a cappella. Przydatna jest możliwość regulowania tempa odtwarzania melodii. Tempo możemy oznaczyć, wpisując na początku utworu oznaczenie metronomiczne (np. ćwierćnuta = 100) lub ustawiając wartość w funkcji "Midi Player", przy czym pozycja "Play Tempo changes" musi być wtedy odznaczona.
BME pozwala też na wydrukowanie utworu w brajlu i rozdanie go niewidomym uczestnikom grupy.
1.3. Widzący nauczyciel/dyrygent
Widzący nauczyciel może skorzystać z formatu BMML w bardzo podobny sposób: demonstrując utwór grupie (w całości lub fragmentami), ćwicząc właściwą intonację przy użyciu laptopa (w przypadku braku instrumentu w klasie), wreszcie zapewniając osobom niewidomym brajlowski wydruk. Nie musi jednak uczyć się odczytywania nut brajlowskich w edytorze BME2. Wersje BMML może on wyeksportować do formatu Music XML, który otwierają różne edytory muzyczne: Sibelius, Finale itd. i posługiwać się tym edytorem.
A oto proponowany schemat lekcji (z punktu widzenia nauczyciela).
- Lekcje rozpoczyna odsłuchanie z pliku BMML całego utworu.
- Nauczyciel rozdaje niewidomym uczestnikom wydruki brajlowskie.
- Nauczyciel odczytuje tekst i prosi o powtórzenie go przez grupę.
- Nauczyciel odtwarza pierwsze dwa takty, śpiewając: "Plurimos annos, plurimos". Uczniowie mogą, jeśli chcą, śledzić zapis nut na wydruku.
- Klasa powtarza ten fragment z towarzyszeniem komputera, a potem a cappella.
- Nauczyciel demonstruje kolejny fragment, zwracając uwagę, że słowa się powtarzają.
- Klasa powtarza ten fragment z towarzyszeniem komputera, a potem a cappella.
- Klasa odsłuchuje z komputera nauczonej części utworu i zaraz potem powtarza ją, o ile to możliwe samodzielnie. Można prosić ochotników o wykonanie fragmentu solo.
-
Teraz nauczyciel prezentuje słowa i melodię do końca w taki sam sposób.
Klasa śpiewa drugą część pieśni z towarzyszeniem komputera, a zaraz potem a cappella. - Klasa odsłuchuje cały utwór i śpiewa go samodzielnie.
- O ile jest to potrzebne, nauczyciel pokazuje utwór na komputerze w szybszym tempie i omawia sposób wykonania (dynamikę, zwolnienie itd).
Uwaga!
- W zależności od grupy, nauczyciel może zrezygnować z rozdawania nut brajlowskich. Małe dzieci będą prawdopodobnie uczyły sie od razu na pamięć.
- Nauczyciel może też opracować akompaniament i używać go w trakcie nauczania w wersji elektronicznej.