Ustalając palcowanie dla jakiegoś fragmentu utworu, zawsze mamy wybór, bo każde palcowanie będzie miało zarówno dobre, jak i złe strony. Spróbuj uzyskać kompromis pomiędzy tym, co jest najprostsze dla umysłu a tym, co jest najwygodniejsze dla palców.
Palce lubią:
- granie palcami po kolei,
- granie tymi samymi palcami obu rąk,
- minimalizowanie zmian ułożenia ręki,
- unikanie grania krótszymi palcami na czarnych klawiszach, ale tylko o ile jest to łatwo osiągalne,
- uderzanie najsilniejszymi palcami dźwięków akcentowanych,
- układ palców zgodny z akcentami w grupie.
Mózg lubi:
- możliwie najprostszy układ palców (np. palce grają po kolei),
- żeby powtarzające się motywy (wzory) znajdowały odbicie w powtarzającym się palcowaniu.
Istnieją dwa mity dotyczące palcowania, które należy obalić:
Mit [1], że pierwszy palec nie powinien grać na czarnych klawiszach.
Kciuk jest krótszy i dlatego nie jest nim najwygodniej uderzać czarne klawisze. Jednakże w utworach z różnych okresów muzyki spotykamy wiele sytuacji, kiedy stanowi on najsensowniejszy wybór do zagrania pewnych dźwięków właśnie na czarnych klawiszach.
Mit [2], że powtarzając dźwięk, należy zmieniać palec. Jest to prawdziwe tylko wtedy, gdy powtarzanie jest zbyt szybkie, aby je można było wykonać tym samym palcem. Przyczyną powstania tego mitu było niedoskonałe działanie dawniejszych instrumentów, które przy powtarzaniu nuty zacinały się lub nie grały powtarzanego dźwięku. Zmiana palca była zalecana po to, aby pianista na pewno zwolnił klawisz, zanim uderzy go ponownie. W ten sposób było mniejsze prawdopodobieństwo, że klawisz się zatnie lub dźwięk nie zabrzmi. Działanie nowoczesnych instrumentów całkowicie eliminuje konieczność takiego środka ostrożności.
[1] Granie palcami po kolei
Przykład 1a pokazuje bardzo prosty fragment, w którym palce grają po kolei.
Przykład brajlowski
Przykład 1b pokazuje, jak takie samo palcowanie może pasować do trochę odmiennej linii melodycznej. Fizycznie fragment ten wydaje się identyczny jak przykład 1a, z tym tylko, że należy podłożyć pierwszy palec.
Przykład brajlowski
Przykład 1c pokazuje, jak Chopin stosuje tę zasadę, aby uprościć granie pasaży w "Etiudzie rewolucyjnej". W jego palcowaniu każdy czterodźwiękowy fragment w dół grany jest palcami 1,2,3,4, bez względu na układ białych i czarnych klawiszy.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[2] Granie równolegle tymi samymi palcami obu rąk
Przykład 2a pokazuje gamę C-dur graną rozbieżnie. Jest to często pierwsza gama, jakiej początkujący pianista uczy się grać na dwie ręce i nie jest to bez racji. Łatwo jest grać na dwie ręce, kiedy obie grają jednocześnie tymi samymi palcami. Chodzi o to, że umysł łatwo kontroluje obie ręce, kiedy mają wykonywać jednocześnie to samo.
Przykład brajlowski
Przykład 2b pokazuje gamę C-dur graną równolegle. W tej gamie ręce rzadko grają jednocześnie tymi samymi palcami i opanowanie jej zajmuje początkującemu pianiście więcej czasu.
Przykład brajlowski
Przykład 2c pokazuje, jak zasadę tę można stosować, aby ćwiczyć koordynację rąk, kiedy, jak to się zwykle zdarza, obie ręce nie grają jednocześnie tymi samymi palcami. W przykładzie 2c obie ręce mogą grać tymi samymi palcami nuty akcentowane i te miejsca pomagają w koordynacji rąk, które poza tym poruszają się zupełnie niezależnie od siebie.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[3] Minimalizowanie zmian ułożenia rąk
Fortepian ma 88 klawiszy, a my mamy tylko 10 palców u jednej ręki. Oznacza to, że prawie w każdym utworze ręce muszą poruszać się po całej klawiaturze. Podobnie jak ćwiczymy odpowiednie ruchy palców u każdej ręki, musimy też wyćwiczyć zmiany ułożenia ręki. Jeżeli tego nie ćwiczymy, może dojść do:
- usztywnienia ramion, nadgarstków i palców,
- niedokładnego kontaktu ręki z klawiszami przy nowym ułożeniu ręki.
Bezsprzecznie dla gry na fortepianie oszczędne ruchy i dobrze zaplanowane ułożenie ręki oraz zmian jej pozycji stanowią istotne elementy dobrej techniki.
Przykład 3a pokazuje fragment dla prawej ręki II Arabeski Debussy'ego. Pokazane tu palcowanie NIE jest zalecane! Widzimy tu, co się może stać, jeżeli palcowanie nie jest przemyślane i wcześniej zaplanowane. Pianista w tym przykładzie skończył, używając tylko dwóch palców, aby zagrać jakoś ostatnie niskie dźwięki.
Przykład brajlowski
Przykład 3b ilustruje zupełnie inne podejście do tego samego fragmentu. Zamiast siedmiu pozycji ręki wykorzystywanych w przykładzie 3a, tutaj zastosowane zostały tylko trzy. Uzyskuje się to, wykorzystując w większym stopniu wszystkie palce. Na przykład siedem początkowych nut tego fragmentu wykonuje się w ramach pierwszej podstawowej pozycji prawej ręki, używając wszystkich pięciu palców.
Po zaplanowaniu takiego palcowania można je ćwiczyć bardz skutecznie, traktując każdą pozycję ręki jako akord i ćwicząc przechodzenie od jednego akordu do drugiego. Kiedy przechodzenie od jednej do drugiej pozycji jest już dokładne i płynne, istnieje dużo większa szansa, że praca palców w danej pozycji będzie przebiegała gładko.
Przykład brajlowski
Przykład 3c ukazuje fragment dwugłosowej inwencji Bacha, gdzie wyróżniamy dwie zasadnicze pozycje ręki. Każda zasadnicza pozycja ręki zależy od ułożenia pierwszego palca i przechodzenie do innej pozycji polega na niewielkiej zmianie kształtu dłoni po to, aby ręka mogła objąć wszystkie dźwięki. W pierwszej pozycji palec piąty nie mógłby łatwo dosięgnąć skasowanego A, gdyby trzeci i czwarty były mocno oparte na D i E. Po zagraniu tych dźwięków rękę należy nieco rozszerzyć, aby dosięgnąć dźwięku A.
Podobnie w drugiej pozycji rękę należy nieco zwęzić w celu zagrania FGAGF, a potem znowu rozszerzyć, aby zagrać sześć ostatnich nut w tej pozycji.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[4] Unikanie grania krótszymi palcami na czarnych klawiszach, ale tylko wtedy, gdy jest to łatwo osiągalne
Palec pierwszy i piąty są znacznie krótsze od pozostałych, dlatego chcąc, aby dosięgały czarnych klawiszy, musimy przesunąć rękę do przodu. W niektórych sytuacjach jest to najlepsze wyjście, ale w większości przypadków do gry na czarnych klawiszach wykorzystujemy dłuższe palce.
Przykład 4a pokazuje gamy E-dur i F-dur ze zwyczajowym palcowaniem. Cztery czarneklawisze w gamie E-dur grane są palcami 2, 3 i 4. W gamie F-dur podłożenie kciuka zostaje opóźnione i następuje po zagraniu B czwartym palcem. Spróbuj podłożyć kciuk po zagraniu trzech dźwięków i zagrać nim B, a zobaczysz, jakie to niewygodne.
Przykład brajlowski
Przykład 4b to fragment Walca "Minutowego" op. 64 nr 1 Fryderyka Chopina. Również w tym przypadku przez wykorzystanie dłuższych palców do grania na czarnych klawiszach, dzięki czemu palec pierwszy i piąty mogą grać tylko na białych, fragment wykonywany jest z łatwością.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[5] Granie najsilniejszymi palcami nut akcentowanych
Chociaż wiele godzin poświęcamy na to, aby wzmacniać i usprawniać palce, jedne zawsze pozostaną silniejszy niż inne. Palce najsilniejsze to pierwszy, drugi i trzeci, szczególnie pierwszy i trzeci, i tę ich siłę można wykorzystać, grając nimi nuty wymagające akcentowania.
W przykładzie 5a nuta H ma być wykonana jako nuta synkopowana i pedałowana, najpierw w basie, a następnie w wiolinie. Możemy to osiągnąć, grając ją trzecim palcem najpierw lewej, a potem prawej ręki.
Przykład brajlowski
W przykładzie 5b wszystkie nuty przypadające na początek miary taktu grane są palcem pierwszym lub trzecim, a w przypadku trójdźwięków palcami 1, 3, 5.
Przykład brajlowski
W przykładzie 5c Schumann chce, żeby nuty grane lewą ręką wyróżniały się na tle szesnastkowej faktury prawej ręki. Akcenty te najlepiej osiągnąć, grając w lewej ręce cały czas palcem trzecim.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[6] Układ palców zgodny z akcentami w grupie nut
Jakkolwiek dużo czasu poświęcamy na wypracowaniem niewybijającego się uderzania pierwszym palcem, to jednak niekiedy możemy sobie pozwolić na to, żeby grał mocniej.
W przykładzie 6a uderzenia kciuka wypadają na nuty akcentowane, więc możemy pozwolić na ich lekkie podkreślanie.
Przykład brajlowski
W przykładzie 6b melodia schodzi w dół czwórkami. Pokazane palcowanie wiąże się ze zmianą pozycji ręki przy każdej czwórce, co sprawia, że każda grupa jest lekko zaakcentowana.
Przykład brajlowski
W przykładzie 6c pokazane palcowanie umożliwia gładkie przechodzenie ręki coraz wyżej na klawiaturze aż do akordu kulminacyjnego, przy czym silniejsze palce grają nuty akcentowane.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[7] Możliwie najprostsze układy palcowania
Gra na fortepianie jest trudną sztuką. Trzeba myśleć o wielu rzeczach na raz - o nutach, palcowaniu, frazowaniu, artykulacji, interpretacji itd., dlatego skomplikowane palcowanie może stanowić przeszkodę dla wykonawcy.
W przykładzie 7a alternatywne palcowanie jest łatwiejsze do nauczenia się i pozwala na lepszą koordynację lewej ręki z prawą. Jest to prawdopodobnie palcowanie zaproponowane przez samego Burgmüllera.
Przykład brajlowski
Przykład 7b pokazuje alternatywne palcowania dla fragmentu II Koncertu fortepianowego Beethovena. Sekwencyjne powtarzanie krótkiego, cztero dźwiękowego motywu zostało tu użyte do prowadzenia melodii w dół przez kilka oktaw. Pierwsze palcowanie, pochodzące z wydania Augenera, nie bierze pod uwagę przebiegów nut i jakkolwiek jest wykonalne, wydaje się niepotrzebnie skomplikowane.
Drugie palcowanie precyzyjnie odzwierciedla strukturę motywiczną melodii i używa dokładnie takiego samego palcowania do zagrania powtarzających się motywów. Oznacza to, że ten sam układ palców (5,3,2,1) występuje aż 11 razy. Jest to bardzo łatwe do zapamiętania.
Trzecie palcowanie eliminuje pewną niewielką wadę drugiego palcowania, a mianowicie to, żę nuta Es kończąca motyw grana jest pierwszym palcem. Jest to całkowicie wykonalne, ale dla niektórych osób wygodniej byłoby w tym miejscu zmieniać palec 2 na 1. Problem ten występuje w tym fragmencie trzy razy.
W muzyce fortepianowej bardzo rzadko jest takie palcowanie, które moglibyśmy nazwać jedynie właściwym. Pokazane tu trzy sposoby palcowania bardzo dobrze ilustrują ten problem. Wszystkie te sposoby nadają się do wykorzystania i wnikliwy pianista wypróbuje każdy z nich, a może także i inne, aby wybrać ten, który mu najlepiej odpowiada intelektualnie i fizycznie.
Przykład brajlowski
Przykład 7c pokazuje dwa alternatywne palcowania fragmentu V Koncertu fortepianowego Beethovena. Pierwsze, również wzięte z wydania Augenera, jest próbą ułatwienia skoków, jakie obserwujemy na każdej akcentowanej części taktu. Jest to palcowanie wykonalne, ale bardziej skomplikowane niż drugie.
Drugie palcowanie nie ma za zadanie osiągania górnych dźwięków przy pomocy palców. Skoki mają pochodzić z ramienia, które przenosi kciuk (u obu rąk) do nowej pozycji na każdej mierze taktu. Nie tylko łatwo się tego nauczyć, ale także taki sposób sprzyja właściwemu akcentowaniu, co nadaje temu fragmentowi muzyki intensywność ruchu.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.
[8] Powtarzające się motywy mają odzwierciedlenie w powtarzającym się palcowaniu
Jeżeli motyw w muzyce powtarza się, spodziewamy się grać go takimi samymi palcami. Jeżeli motyw powtarza się wyżej lub niżej niż ten, który wystąpił po raz pierwszy, mówimy o powtarzaniu sekwencyjnym. Niekiedy palcowanie oryginalnego fragmentu niezbyt dobrze pasuje do powtarzanego sekwencyjnie, np. gdy rozkład białych i czarnych klawiszy jest inny, ale o ile tlko jest to możliwe, należy zastosować takie samo palcowanie. Nie tylko ułatwia to nauczenie się utworu, ale również fizycznie utrwala w wykonawcy świadomość symetrii jego budowy.
W przykładzie 8a palcowanie dla obu rąk dobrze się sprawdza w pierwszym takcie i w jego sekwencyjnym powtórzeniu w kolejnym takcie. Mimo że w drugim takcie występują czarne klawisze, a w pierwszym w ogóle nie występują, w żadnej z rąk nie przypadają one na palec pierwszy.
Przykład brajlowski
Przykład 8b pokazuje sytuację, kiedy palcowanie zostało opracowane na zasadzie retrospekcji. Zauważywszy w obu taktach sekwencyjne powtarzanie, pianista zdecydował się na palcowanie, które nadaje się do obu taktów, chociaż nieco lepiej do drugiego. W pierwszym takcie lewa ręka gra pierwszym palcem Es. Dlatego lewa ręka musi grać ten takt w pozycji lekko wysuniętej do przodu, aby krótki pierwszy palec mógł dosięgnąć czarnego klawisza. To niewielkie dostosowanie pozycji ręki jest usprawiedliwione przez fakt, żę teraz oba takty można wykonywać przy jednakowym palcowaniu. Dzięki temu nie tylko łatwiej jest nauczyć się tego fragmentu, ale także wykonawca doświadcza tego, że struktura muzyki ma odbicie w palcowaniu.
Przykład brajlowski
Przykład 8c pokazuje dwa krótkie fragmenty II Koncertu fortepianowego Rachmaninowa. Takty 91-92 są w tonacji Es-dur, natomiast takty 101-102 stanowią bezpośrednią transpozycję fragmentu do tonacji g-moll. Palce zastosowane w taktach 91-92 nadają się również do taktów 101-102, ale w przykładzie 8c wprowadzono małą zmianę. W takcie 102 w lewej ręce przejście z Es do D osiągane jest przez przesunięcie palca pierwszego, co ułatwia potem zagranie D o oktawę niżej.
Przykład brajlowski
Powrót do listy Zasad palcowania.