Jesteś tutaj

Music theory book

Słownictwo muzyczne

1.1 Nuty

Jednym z najdonioślejszych wydarzeń, jakie miało miejsce w procesie ewolucji muzyki, było wytypowanie spośród nieograniczonej liczby możliwości zestawu dźwięków, który odtąd jest używany w praktyce. Tak więc mamy następujące dźwięki:

A H C D E F G

Na klawiaturze fortepianu układ dźwięków jest następujący:
KLAWIATURA



1.2 Oktawa

Dźwięki na klawiaturze fortepianu ułożone są od najniższego do najwyższego - od lewej do prawej strony.
Jeżeli naciskając klawisz na klawiaturze fortepianu zagramy nutę C, a potem naciśniemy klawisz znajdujący się w odległości ośmiu klawiszy na prawo od niego, otrzymamy interwał (odległość pomiędzy dwoma dźwiękami) zwany oktawą. Interwał ten to odległość pomiędzy dwoma dźwiękami o tej samej nazwie, przy czym dźwięk wyższy ma dwa razy większą częstotliwość od dźwięku niższego. Na przykład, jeżeli niższe C ma częstotliwość 261 Hz, C wyższe o oktawę będzie miało częstotliwość 522 Hz itd. Oktawa jest powszechnie uważana za interwał najłatwiejszy intonacyjnie, ponieważ dla ucha ludzkiego oba dźwięki zagrane razem brzmią bardzo podobnie.
W różnych okresach i w różnych kulturach oktawa była dzielona w rozmaity sposób. I tak np. w muzyce chińskiej oktawa jest podzielona na pięć odległości, w muzyce arabskiej - na siedemnaście, natomiast w kulturze zachodniej mamy do czynienia z podziałem na dwanaście jednakowych odległości, przy czym odległość pomiędzy sąsiadującymi dźwiękami zwana jest półtonem. (1).



1.3 Półton

Półton to najmniejszy interwał stosowany w tradycyjnej muzyce zachodniej. Fortepian strojony jest półtonami, co pokazano na wykresie. Suma dwóch półtonów to cały ton.
fis lub ges

Czarne klawisze klawiatury mają nazwy powiązane z nazwami sąsiednich białych klawiszy, przy czym nazwy krzyżyków przyjmują końcówkę -is, a nazwy bemoli - końcówkę -es. Na przykład dźwięk sąsiadujący z F może nazywać się fis lub ges. Dwa dźwięki, które mają jednakowe brzmienie, lecz różne nazwy, tak jak w przypadku Fis i Ges, to dźwięki enharmoniczne.
Wyróżniamy dwa typy półtonów:

  1. Chromatyczny, kiedy oba dźwięki mają taką samą nazwę literową, np. C i Cis;
  2. Diatoniczny, kiedy dźwięki mają różne nazwy literowe, np. E i F albo A i B.


1.4 Pięciolinia

W czarnym druku nuty zapisywane są w postaci okrągłych znaków umieszczonych na ułożonych równolegle liniach, zwanych pięciolinią. (2)
Pięciolinia składa się z pięciu linii i czterech pól.
Pola i linie

Nuty można zapisywać albo na linii albo na polu. Można je również umieszczać nad lub pod pięciolinią na liniach dodanych.



1.5 Klucze

Na początk każdej pięciolinii po lewej stronie zapisuje się klucz. Klucz to symbol, który przypisuje jednej z linii konkretną nutę, mającą stanowić punkt odniesienia dla wszystkich nut zapisanych na tej pięciolinii. W naszym systemie stosujemy zasadniczo trzy klucze (3):

Klucz wiolinowy, inaczej klucz G chiave di Sol
Klucz basowy, inaczej klucz F Chiave di fa
Klucz C Chiave di do

Nazwy: klucz G, F i C pochodzą od nazw dźwięków, które są wskazywane przez klucze.
Niezależnie od tego, na której linii umieszczony jest klucz, zawsze wskazuje on tę samą nutę. Dzisiaj głównie stosowane są te klucze.

Klucz G, znany jako klucz wiolinowy, umieszczony jest na drugiej linii. chiave di sol sulla seconda linea
Jeżeli klucz C umieszczony jest na drugiej linii, nazywany jest kluczem mezzosopranowym. chiave di do sulla seconda linea
Jeżeli klucz C umieszczony jest na trzeciej, środkowej linii, nazywany jest kluczem altowym. chiave di do sulla terza linea
Jeżeli klucz C umieszczony jest na czwartej linii, jest to klucz tenorowy. chiave di do sulla quarta linea
Klucz F, zwany kluczem basowym jest umieszczony na czwartej linii. chiave di fa sulla quarta linea

Klucze w zapisie brajlowskim

Nuty można również zapisywać poza pięciolinią, ale wtedy należy je umieszczać na liniach dodanych, które można traktować jako kolejne linie systemu, umieszczone nad lub pod normalnymi liniami pięciolinii.
W niektórych przypadkach w celu uniknięcia zbyt trudnego zapisu spowodowanego zbyt dużą liczbą linii dodanych stosuje się znak przenośnika oktawowego (w górę lub w dół)
Przenośnik oktawowy w górę i w dół

Istnieją systemy nazewnictwa oktaw. Jeden z powszechnie stosowanych w wielu krajach polega na ponumerowaniu oktaw zaczynając od najniższego C na klawiaturze fortepianowej jako oktawy 1 aż do oktawy 7 - najwyższej. Na klawiaturze ośmiooktawowej najwyższe C w rzeczywistości rozpoczyna oktawę ósmą. Numer oktawy zapisany jest przy nucie w indeksie górnym. Uwaga! Polskie nazewnictwo oktaw jest zupełnie inne. Środkowe C rozpoczyna oktawę razkreślną. Kolejne, coraz wyższe oktawy to: dwukreślna, trzykreślna, czterokreślna i pięciokreślna (C pięciokreślne na klawiaturze fortepianu koncertowego). W lewo od C razkreślnego (środkowego) mamy oktawy coraz niższe: małą, wielką, kontra i subkontra.



1.6 Partytura

Partytura może składać się z jednej, dwóch, trzech lub większej liczby pięciolinii. Zależy to głównie od tego, na jaki instrument napisana jest muzyka. Fortepian wymaga zwykle dwóch pięciolinii, organy trzech, a flet tylko jednej. Partytura orkiestrowa może wymagać zapisu na wielu pięcioliniach, ale będzie się to zmieniało w trakcie trwania utworu w zależności od tego, jakie instrumenty grają w danym momencie.
Brajlowski zapis partii

(1) Współczesna notacja muzyczna nie jest dziełem jednego człowieka ani też rezultatem długotrwałej współpracy. Rozwijała się ona w miarę upływu czasu dzięki wkładowi bardzo wielu różnych osób.] The Greeks were the first to assign letter names to notes and they used the terms Phoenician and Ionian to denote instrumental and vocal music respectively. [Pierwszymi, którzy nadali dźwiękom nazwy literowe, byli Grecy. Oni też wprowadzili określenia "fenicki" i "joński" dla nazwania muzyki instrumentalnej i wokalnej. Później Grecy zastąpili litery greckie łacińskimi, a Odo z Cluny (IX-X w.) wprowadził obecnie uzywany alfabet muzyczny. W systemie tonicznym, tzw. sol-fa nazwy DO, RE, MI, FA, SOL, LA, SI odpowiadają nazwom: C, D, E, F, G, A, H. Nazewnictwo: DO, RE, MI, FA, SOL, LA, SI powstało później dzięki pracy Guido d'Arezzo. Wymyślił on ten system nazw dla śpiewaków na podstawie pierwszej zwrotki hymnu do św. Jana Chrzciciela, biorąc jako nazwy nut pierwsze sylaby poszczególnych wersów.
Ut queant laxis
Resonare fibris
Mira gestorum
Famuli tuorum
Solve polluti
Labii reatum
Sancte Joannis
Nazwa "UT" (do dziś używana we Francji) została zastąpiona we Włoszech przez "DO" dla zasług florenckiego teoretyka Giovanniego Battisty Doniego (1594-1647).

(2) W czasach starożytnych nie było potrzeby precyzyjnego zapisywania nut, gdyż kompozytor był najczęściej wykonawcą muzyki. Jeżeli kompozycja okazywała się interesująca, była przekazywana innym metodą słuchową, a nad tekstem pieśni umieszczano znaki, które stanowiły jedynie wskazówki dla śpiewaka lub instrumentalisty, pokazujące ogólny zarys melodii, bardzo nieprecyzyjny, jeżeli chodzi o wysokość dźwięków i rytm. Spowodowało to ogromne trudności w interpretacji dawnych zapisów, zwłaszcza że każda szkoła i każdy muzyk miał własny system zapisu, który zależał od indywidualnych potrzeb. Nasz współczesny system zapisu muzyki określany jest jako diastematyczny, gdyż precyzyjnie określa wysokość dźwięków i posługuje się pięciolinią oraz kluczami (diastemia = przestrzeń). Muzyka starożytna jest często adiastematyczna, tzn. nie stosuje żadnych linii odniesienia, lecz umieszcza znaki swobodnie nad tekstem. Wprowadzenie i ulepszenie pięciolinii przypisuje się Guido d'Arezzo, który jako jeden z pierwszych narysował nad tekstem linię, wzdłuż której (powyżej lub poniżej) zapisywano znaki (neumy), zawierające wskazówki co do przebiegu melodii. Z czasem dodawano kolejne linie, aż do czterech, używając niekiedy kolorowego atramentu w celu precyzyjnego oznaczania nut. Tak powstał tetragramaton, składający się z czterech linii, który jest nadal używany do odczytywania i interpretacji muzyki gregoriańskiej.

(3) Trzy klucze stosowane obecnie w zapisie muzyki zachodniej to znaki, które symbolizowały, a ponadto, jak jest do dziś, określały nazwy nut, które wskazują. Ich kształt wywodzi się od liter alfabetu umieszczanych na początku linii do X wieku. Z czasem litery te zostały przestylizowane i przyjęły obecny kształt kluczy. Klucz wiolinowy wywodzi się od litery G, klucz basowy - od litery F, a klucz C - od litery C.

Theme by Danetsoft and Danang Probo Sayekti inspired by Maksimer